ពាក្យបច្ចេកទេសវេជ្ជសាស្ត្រ/បច្ចេកស័ព្ទវេជ្ជសាស្ត្រ (Medical Terminology)
ហេតុអ្វីចាំបាច់ប្រើពាក្យបច្ចេកទេសក្នុងវេជ្ជសាស្ត្រ ?
១- ដើម្បីពណ៌នា ស្ថានភាពសុខភាព ឬជំងឺអ្វីមួយឲ្យបានច្បាស់ និងងាយស្រួល
២- ជួយឲ្យគ្រូពេទ្យងាយយល់គ្នាទៅវិញទៅមក ៖ បច្ចុប្បន្ន ភាសាអង្គ្លេស ជាភាសាអន្តរជាតិ មនុស្សស្ទើរតែគ្រប់គ្នាលើពិភពលោកអាចយល់ ឬចេះនិយាយភាសាអង្គ្លេស ដូច្នេះមិនថាអ្នកនៅទីណា នៅខ្មែរ នៅអង្គ្លេស នៅឥណ្ឌា នៅស្វីស នៅអាមេរិក នៅអូស្ត្រាលី -ល- អាចទំនាក់ទំនងគ្នាដោយប្រើភាសាអង្គ្លេស ។ ដូចគ្នានេះដែរ បច្ចេកស័ព្ទវេជ្ជសាស្ត្រ ជាភាសាអន្តរជាតិ ក្នុងវិស័យវេជ្ជសាស្ត្រ ។
តើពាក្យបច្ចេកទេសវេជ្ជសាស្ត្រត្រូវបានបង្កើតឡើងយ៉ាងដូចម្ដេច ?
ពាក្យបច្ចេកទេសវេជ្ជសាស្ត្រ (Medical Term) នីមួយ ៗ ផ្សំឡើងដោយផ្នែកសំខាន់ ៣ ៖ បុព្វបទ ពាក្យឫស និងបច្ឆិមបទ ដែលសម្រួលចេញពីភាសាឡាតាំង (Latin) ឬក្រិក (Greek) ។ ឧទាហរណ៍ ៖ “Pericarditis” (Peri – card – itis) ផ្សំដោយបុព្វបទ “Peri” (មានន័យថា «នៅជុំវិញ») ពាក្យឫស “card” (មានន័យថា «បេះដូង») និងបច្ឆិមបទ “itis” (មានន័យថា «រលាក») ។ ដូច្នេះ Pericarditis មានន័យថា រលាកនៅជុំវិញបេះដូង ។
ក្បួនផ្សំបង្កើតពាក្យបច្ចេកទេសនីមួយ ៗ ត្រូវបានយកតាមភាសាក្រិក ។
បុព្វបទ/ពាក្យបន្ថែមដើម (Prefix) ៖ ជាទូទៅបញ្ជាក់ពី ទីតាំង កម្រិត ។ល។ ពាក្យបច្ចេកទេសមួយចំនួនគ្មានបុព្វបទទេ ។ បុព្វបទបញ្ចប់ដោយ ស្រៈ ឬសំនៀងស្រៈ ។
ឧទាហរណ៍ ១ ៖ “Endocarditis” (Endo – card – itis) ផ្សំឡើងដោយ ៖
- បុព្វបទ “Endo” : មានន័យថា «ខាងក្នុង» (បញ្ជាក់ពី ទីតាំង)
- ពាក្យឫស “card” : បេះដូង
- បច្ឆិមបទ “itis” : រលាក
ដូច្នេះ Endocarditis មានន័យថា រលាកស្រទាប់ក្នុងរបស់បេះដូង ។
ឧទាហរណ៍ ២ ៖ “Bradycardia” (Brady – card – ia)
- បុព្វបទ “Brady” : យឺតជាងធម្មតា (បញ្ជាក់ពី កម្រិត)
- ពាក្យឫស “card” : បេះដូង
- បច្ឆិមបទ “ia” : ស្ថានភាព
ដូច្នេះ Bradycardia មានន័យថា បេះដូងលោតយឺតជាងធម្មតា ។
ពាក្យឫស (Root word) ៖ ជាទូទៅសម្គាល់ សរីរាង្គ ឬរូបផ្គុំណាមួយ ក្នុងសារពាង្គកាយ ។
ឧទាហរណ៍ ១ ៖ Dentist (Dent – ist)
- គ្មានបុព្វបទ
- ពាក្យឫស “Dent” : ធ្មេញ (សរីរាង្គ)
- បច្ឆិមបទ “ist” : គ្រូពេទ្យឯកទេស
ដូច្នេះ Dentist មានន័យថា គ្រូពេទ្យឯកទេសខាងធ្មេញ (ទន្តពេទ្យ) ។
ឧទាហរណ៍ ២ ៖ Hyperthyroidism (Hyper – thyroid – ism)
- បុព្វបទ “Hyper” : លើសធម្មតា
- ពាក្យឫស “thyroid” : ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត (thyroid gland) (សរីរាង្គ)
- បច្ឆិមបទ “ism” : ស្ថានភាព
ដូច្នេះ Hyperthyroidism មានន័យថា ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត ធ្វើការខ្លាំងលើសធម្មតា ។
ពាក្យបច្ចេកទេសខ្លះអាចមានពាក្យឫសលើសពីមួយ ក្នុងករណីនេះពាក្យឫសនីមួយ ៗ ភ្ជាប់គ្នាដោយស្រៈ o, i ឬ a ដើម្បីឲ្យស្រួលអាន ។
ឧទាហរណ៍ ៣ ៖ Sternocleidomastoid (Stern – o – cleid – o – mastoid)
- គ្មានបុព្វបទ
- ពាក្យឫស មាន ៣ ៖ “Stern” (ឆ្អឹង sternum) “cled” (ឆ្អឹង clavicle) និង"mastoid" (mastoid process) ។ ពាក្យឫសទាំងបីភ្ជាប់គ្នាដោយស្រៈ o ។
- គ្មានបច្ឆិមបទ
Sternocleidomastoid ជាឈ្មោះសាច់ដុំក ដែលភ្ជាប់ទៅ ឆ្អឹង sternum clavicle និង mastoid process ។
បច្ឆិមបទ/ពាក្យបន្ថែមចុង (Suffix) ច្រើនប្រាប់ពី វិធីសាស្ត្រ ស្ថានភាពសុខភាព ឬជំងឺ ។
ឧទាហរណ៍ ១ ៖ Electrocardiograph (Electr – o – cardio – graph)
- គ្មានបុព្វបទ
- ពាក្យឫស “Electr” (= Electricity (អគ្គីសនី)) និង “cardio” (បេះដូង) ភ្ជាប់គ្នាដោយស្រៈ o ។
- បច្ឆិមបទ “graph” : ផ្ដិតយករូបភាព (វិធីសាស្ត្រ)
សរុបទៅ Electrocardiograph មានន័យថា ផ្ដិតយករូបភាពតំណាងបាតុភូតអគ្គិសនី ដែលកើតមានក្នុងបេះដូង ។
ឧទាហរណ៍ ២ ៖ Electrocardiogram (Electr – o – cardio – gram)
- គ្មានបុព្វបទ
- ពាក្យឫស “Electr” (= Electricity (អគ្គសនី)) និង “cardio” (បេះដូង) ភ្ជាប់គ្នាដោយស្រៈ o ។
- បច្ឆិមបទ “gram” : មានន័យថា រូបភាព (វិធីសាស្ត្រ)
Electrocardiogram មានន័យថា រូបភាព បានពីការផ្ដិតយកបាតុភូតអគ្គិសនីក្នុងបេះដូង ។
សម្គាល់ ៖ ក្នុងពាក្យបច្ចេកទេសមួយ បើបុព្វបទជាភាសាឡាតាំង បច្ឆិមបទត្រូវតែជាភាសាឡាតាំងដែរ ។ ដូចគ្នានេះដែរ បើបុព្វបទជាភាសាក្រិក បច្ឆិមបទត្រូវតែជាភាសាក្រិកដែរ ។
បើពាក្យបច្ចេកទេសពេទ្យសុទ្ធតែជាភាសាឡាតាំង ឬក្រិក អញ្ចឹងដើម្បីរៀនពេទ្យ តើចាំបាច់ត្រូវរៀនភាសាឡាតាំង ឬក្រិកឬ ?
មិនចាំបាច់ទេ ។ អ្នកមិនចាំបាច់រៀនភាសាឡាតាំង ឬក្រិកទេ គ្រាន់តែចាំន័យ បុព្វបទ ពាក្យឫស បច្ឆិមបទ ដែលគេឧស្សាហ៍ប្រើញឹកញាប់ទៅគ្រប់គ្រាន់ហើយ ។ លើសពីនេះ អ្នកមិនចាំបាច់ ដឹងថា ពាក្យណាជាបុព្វបទ ពាក្យណាជាពាក្យឫស ឬពាក្យណាជាបច្ឆិមបទទេ ។
ខាងក្រោមនេះជា បញ្ជីបុព្វបទ និងបច្ឆិមបទ មួយចំនួនតូច ដែលគេប្រើញឹកញាប់ ។ ចាំន័យពាក្យទាំងនេះនឹងជួយបើកផ្លូវអ្នកឲ្យយល់ន័យពាក្យបច្ចេកទេសពេទ្យមួយចំនួនធំ ។
- a/an: គ្មាន (សោះ) ឧទាហរណ៍ ៖ anemia
- ectomy: កាត់ចេញ ឧទាហរណ៍ ៖ appendectomy, tonsillectomy
- gram: រូបភាព (ភាគច្រើនបានពី ថត X-ray) ឧទាហរណ៍ ៖ mammogram
- graph/graphy: ថត / ផ្ដិតយករូបភាព (ដោយប្រើ X-ray, CT scan, MRI ឬ គូរដោយដៃ) ឧទាហរណ៍ ៖ mammography (ថតក្រពេញទឹកដោះ)
- itis: រលាក (Inflammation) ឧទាហរណ៍ ៖ appendicitis, tonsillitis
- macro: ធំ (ខុសធម្មតា) ឧទាហរណ៍ ៖ macrostomia (មាត់ធំខុសធម្មតា)
- mega/megaly: រីក (ខុសធម្មតា) ឧទាហរណ៍ ៖ magacolon (ពោះវៀន ដែលរីកខុសធម្មតា)
- micro: តូច (ខុសធម្មតា) ឧទាហរណ៍ ៖ microstomia (មាត់តូចខុសធម្មតា)
- osis: ស្ថានភាពខុសប្រក្រតី / ធម្មតា ឧទាហរណ៍ ៖ cyanosis (ឡើងស្វាយ ខុសធម្មតា ដោយសារត្រជាក់ខ្លាំងពេក ឬខ្វះអុកស៊ីហ្សែន)
- ostomy: ចោះ (ឲ្យចេញ) ប្រហោង ឧទាហរណ៍ ៖ colostomy (ចោះប្រហោង នៅពោះវៀងធំ)
- otomy: ពុះ / កាត់ (ដើម្បី) រុល (សំដៅ) ទៅរក ឧទាហរណ៍ ៖ tracheotomy (to cut into the windpipe, temporary opening)
- scopy / scopic: ឆ្លុះមើល ឧទាហរណ៍ ៖ colonoscopy (ឆ្លុះមើលក្នុងពោះវៀនធំ)
Website សម្រាប់រៀនពាក្យបច្ចេកទេសវេជ្ជសាស្ត្រ ៖ GlobalRPh ។
comments powered by Disqus